Archeologie

De energietransitie vraagt om uitbreiding van het stroomnet, met ingrijpende werkzaamheden in de ondergrond van Noord-Holland als gevolg.

Een kasteel dat volledig onder de grond ligt, een opgraving die achter hekken plaatsvindt of bijzondere vondsten: de verhalen zijn vaak fascinerend, maar niet altijd makkelijk om met het publiek te delen. Hoe maak je archeologie zichtbaar en beleefbaar?

Op woensdag 6 februari organiseerde het Steunpunt een Erfgoedteam over erfgoedbeleid. Hieronder delen we onze observaties, tips & tricks en goede voorbeelden uit de praktijk.

Onderzoek toont aan dat heel Texel vanaf de prehistorie bewoond moet zijn geweest – en hoe. De mens heeft het reliëfrijke landschap naar eigen hand gezet. Waar gemeenten in andere provinciale archeologiegebieden een gebied delen, ís gemeente Texel het archeologiegebied. Bijzondere vondsten en vindplaatsen worden uitgelicht in deze editie van SCHATRIJK.

Van dubbelbestemming archeologie naar een aantoonbare verwachting van archeologie in de Omgevingswet. Wat staat ons te wachten? Op 22 november kwamen deze onderwerpen aan de orde.

In Spaarnwoude Park in de gemeente Velsen kun je twee archeologische wandelroutes met audiotour volgen. Een mooie manier om het publiek te betrekken bij de bijzondere historie van dit gebied. Elise Bos Eyssen (Programmamanager natuur- en recreatiegebied Spaarnwoude bij Recreatie Noord-Holland), Joke de Bruïne-Groot (gemeente Velsen) en Hilde Vermast (Voorzitter Archeologische Werkgroep Velsen) vertellen over het project.

Het is duidelijk dat bouwhistorie en archeologie elkaar kunnen aanvullen, maar in de praktijk gebeurt dat misschien minder vaak dan wenselijk is. In het online Erfgoedteam van 8 november 2023 stond de synergie tussen de twee disciplines centraal.

De mogelijkheden en toegevoegde waarde van tuinarcheologisch onderzoek bij de reconstructie of restauratie van historische tuinen zijn groot. Hoe ziet dit onderzoek eruit en wat kun je ermee? Op 21 juni 2023 kwam dit en meer ter sprake bij het Erfgoedteam.

De Inspectie Overheidsinformatie en Erfgoed bracht de monitor ‘Monumenten en Archeologie 2021-2022 benchmark gemeenten’ uit. Benieuwd naar de trends met betrekking tot erfgoed in de gemeenten?

Op 23 maart 2023 werd de archeoglossy Schatrijk editie West-Friesland gepresenteerd in kasteel Radboud in Medemblik. Lees hier het verslag.

Burgerwetenschapsproject 'Scars of War' in het Gooi en de Utrechtse Heuvelrug is afgerond. Burgerwetenschappers verzamelden een hoge kwaliteit data over uniek en belangrijk archeologisch erfgoed. Lees hier meer!

Extra informatie bij het artikel ‘Onze monitor laat gemeenten zien waar zij staan’ in de vierde ode

Het Steunpunt doet onderzoek naar aspecten rondom de Omgevingswet en publiceert hierover. Ook schrijven we artikelen en blogs. Hieronder zijn onze publicaties te vinden.

Op donderdag 23 maart is archeoglossy Schatrijk West-Friesland gepresenteerd. De vele archeologische vindplaatsen van hoge kwaliteit uit de steentijd en bronstijd, het ontgonnen veengebied, de Westfriese Omringdijk en de steden langs de Zuiderzee zijn fenomenen om trots op te zijn. Ze worden uitgelicht in deze editie van SCHATRIJK.

Onder het groene agrarische landschap van West-Friesland ligt een bodemarchief verborgen dat gerust uniek genoemd mag worden. De vele archeologische vindplaatsen van hoge kwaliteit uit de steentijd en bronstijd, het ontgonnen veengebied, de Westfriese Omringdijk en de steden langs de Zuiderzee zijn fenomenen om trots op te zijn. Ze worden uitgelicht in deze editie van SCHATRIJK.

Regels over de omgang met Bijzondere Provinciale Landschappen en archeologie hebben elkaar wat te bieden: versterking van beleid en verbreding van kennis. Hoe werkt dat in de praktijk? In een blog drie voorbeelden.

Op 23 november 2022 vond het Erfgoedteam 'Energiesystemen en archeologie' plaats. Welke effecten hebben de aanleg van en het werk aan energiesystemen op archeologische resten in de bodem? Deze vraag stond centraal bij dit Erfgoedteam. Lees hier het verslag.

Hoe breng je jongeren in aanraking met archeologie en erfgoed, en wat levert dat op? Marjolein van den Dries (Archeologisch museum Haarlem) ging met ons in gesprek. Aan de hand van het lesprogramma  ‘Archeoloog in de klas’ onderzoeken we wat je als gemeente op dit gebied kunt doen, met speciale aandacht voor de waarde van lokaal erfgoed voor educatie.

Hoe kan materieel en immaterieel erfgoed tastbaar, beleefbaar en deelbaar gemaakt worden? De ArcGIS StoryMap, waarbij gebruik gemaakt wordt van storytelling, is een effectieve oplossing om verhalen over te dragen aan een specifieke doelgroep. Stan Plomp schreef er een blog over en maakte zelf een StoryMap over de Atlantikwall.

Natuurbeheer in het kustgebied is gericht op verruiging - en met name verstuiving - van de natuur. Echter liggen fysieke resten van de Tweede Wereldoorlog direct aan het oppervlak, en beheersmaatregelen vormen een potentiële bedreiging voor hun bestaan. Hoe ga je om met deze kwetsbare 'zachte resten'? Onze adviseur archeologie Sander Hakvoort schreef een blog op basis van een casus in Bloemendaal.

In het najaar van 2022 vond het Erfgoedteam 'Vroeger beginnen met archeologie' plaats. Hoe zorg je dat archeologie op tijd in beleid wordt meegenomen? Dit en meer bespraken we samen met Fokko Kortlang (ArchAeO) en George Beentjes (Sweco) op 7 september in het Erfgoedteam.

Op 18 oktober 2022 organiseerde het Steunpunt een masterclass over archeologie in de Omgevingswet. De cursus werd gegeven door Nathalie Vossen (Pro-Erfgoed) en ging onder andere in op archeologie in relatie tot de Omgevingsvisie, het Omgevingsplan en de Omgevingsvergunning. Lees hier een beknopte samenvatting, vind een overzicht van handige links en bekijk de video van de bijeenkomst.

Het burgerwetenschapsproject 'Scars of War' waarmee iedereen vanaf juli hoogtekaarten van de Utrechtse Heuvelrug en het Gooi kan afspeuren, leverde al 15.000 interessante locaties op. Lees hier het tussenverslag.

Tijdige en logische inpassing van archeologie is mogelijk als we er vroeg aan beginnen. Maar hoe? Door bij intaketafels, omgevingstafels én in de gemeentelijke adviescommissie archeologie ter tafel te brengen voeg je tijdsdiepte toe aan ontwikkelingen. Wij schreven een blog.

Wie denkt dat het duingebied ten zuiden van het Noordzeekanaal uitsluitend rust en ruimte te bieden heeft, komt voor een verrassing te staan. Het gebied is al duizenden jaren intensief bewoond door de mens. Lees er alles over in het Basisdocument Zuidelijk Duingebied.

Wieringen is een van de weinige plekken in Noord-Holland waar de oudste perioden aan de oppervlakte liggen. De vroegste vondsten kunnen worden herleidt naar 15.000 jaar geleden. Lees er alles over in het Basisdocument Wieringen.

Het Waterland is een oer-Hollands landschap gevuld met veenweiden en polders. Tijdens de Middeleeuwen is het gebied compleet ontgonnen, wat een enorme landbouwproductie mogelijk maakte. Lees er alles over in het Basisdocument Waterland.

Het duingebied tussen Camperduin en het Noordzeekanaal bevat een ongekend rijk bodemarchief. Lees er alles over in het Basisdocument Noordelijk Duingebied.

Op diverse plekken in het Gooi zijn bijzondere archeologische ontdekkingen gedaan. Vooral Hilversum en omgeving spant daarbij de kroon: uit álle bewoningsfases – van Paleolithicum tot heden – zijn vondsten gedaan die wijzen op menselijke activiteit en bewoning. Lees alles over deze unieke bevindingen in het Basisdocument Gooi en Vechtstreek.

Het Citizen science project 'Scars of War' is gestart. Iedereen mag meespeuren naar archeologische sporen uit de Tweede Wereldoorlog, zoals bomkraters en loopgraven. Het onderzoeksgebied strekt vanaf de Utrechtse Heuvelrug tot in het Gooi.

In februari 2022 presenteerde de Raad voor Cultuur het veelbesproken rapport ‘Archeologie bij de tijd’. We gaan in gesprek met de spil van het bestel; de gemeente.

Binnenkort start Citizen science project 'Scars of War', waarbij vrijwilligers meespeuren naar archeologische sporen uit de Tweede Wereldoorlog, zoals bomkraters en loopgraven. Het onderzoeksgebied strekt tot in het Gooi.

De gemeenten Bergen, Beverwijk, Castricum, Uitgeest, Heemskerk, Zaanstad en Velsen maken deel uit van het bijzondere archeologiegebied het Oer-IJ. Onder de groene weiden gaat een bijzonder archeologiegebied schuil vol archeologische sporen van bedrijvigheid, watermanagement, strijd en religie. Lees er alles over in het Basisdocument Oer-IJ.

Het behouden van archeologische vindplaatsen in situ, dus op de plek waar het ligt, is wat we het liefste willen. Zo blijft het ondergrondse erfgoed goed beschermd. Wat verstaan we onder behoud in situ, waar moeten we aan denken en wie is wanneer aan zet? Dit en meer bespraken we op 16 november in het Erfgoedteam.

Op donderdag 4 november werd de nieuwe SCHATRIJK gepresenteerd. In deze SCHATRIJK staat provinciaal archeologiegebied het Oer-IJ centraal.

De gemeenten Bergen, Beverwijk, Castricum, Uitgeest, Heemskerk, Zaanstad en Velsen maken deel uit van het bijzondere archeologiegebied het Oer-IJ. Onder de groene weiden gaat een bijzonder archeologiegebied schuil vol archeologische sporen van bedrijvigheid, watermanagement, strijd en religie. Sporen en vondsten uit dat verleden komen aan bod in de zesde SCHATRIJK.

Ondergronds erfgoed vormt een belangrijk onderdeel van onze cultuurhistorie. Doordat archeologie zich in de bodem bevindt, blijft dit erfgoed echter voor de meeste mensen verborgen. Het Steunpunt biedt daarom gemeenten een reeks voorbeeldprojecten aan ter inspiratie over inpassing van archeologie in de publieke ruimte.

Als Nederlands eerste UNESCO werelderfgoed biedt Schokland een zeer uniek landschap met een rijke cultuurhistorie verscholen in de ondergrond. Om dit archeologische archief van Schokland tot leven te brengen, is de de Archeoroute in het leven geroepen.

De Broekpolder is al voor decennia lang een thuis voor de mens. Aanwijzingen geven aan dat boeren uit de bronstijd al het land bewoonde rond 1700 voor onze jaartelling. De wateroffers brengen de huidige bewoners in contact met hun voorouders en verbindt hen met de hedendaagse wijk.

Een groot gedeelte van de Broekpolder te Heemskerk is aangewezen als archeologisch monument. Om dit monument te beschermen, is besloten om van dit deel een wijkpark te maken. De inspiratie voor de inrichting van park de Vlaskamp vindt zijn grondslag in het archeologisch verleden.

Op donderdag 15 april 2021 werd het onderwerp 'handhaving en archeologie' behandeld tijdens het Erfgoedteam. Lees hier het verslag.

Om gemeenten te ondersteunen bij het omgaan met vondstmeldingen heeft het Steunpunt het Protocol vondstmeldingen ontwikkeld.

Op donderdag 20 augustus 2020 stond het Erfgoedteam in het teken van vondstmeldingen en wat dit in de praktijk betekent voor gemeenten. Lees hier het volledige verslag.

Vanaf 2022 is (naar verwachting) de Omgevingswet van kracht. Met de Omgevingswet wordt vooroverleg en maatwerk belangrijker. Dit biedt gemeenten meer kansen om het archeologische erfgoed tijdig te betrekken en een bijdrage te laten leveren aan de omgevingskwaliteit. Juist door behoud in situ!

Deze editie van het jaarlijkse Rondetafelgesprek over een van de provinciale archeologiegebieden was het Oer-IJ aan de beurt. De volgende vraag stond centraal tijdens de ditmaal digitale bijeenkomst: ‘Hoe zorg je ervoor dat erfgoed, en archeologisch erfgoed in het bijzonder, wordt meegewogen bij de opgaven binnen de regio Oer-IJ?’

Op donderdag 12 november vond het Erfgoedteam Archeologie in de Omgevingswet plaats. Marjolein Kerkhof van Archeologie Delft en Femke Hogeboom van de Omgevingsdienst Utrecht deelden hun ervaringen en tips.

Op dinsdag 1 december werd de nieuwe archeoglossy SCHATRIJK Gooi en Vechtstreek gepresenteerd. Gedeputeerde van cultuur Zita Pels heeft de SCHATRIJK Gooi en Vechtstreek digitaal aangeboden aan de regio.

Het Gooi en de Vechtstreek zijn twee gebieden met prachtige landschappen. Maar de beide regio’s bevatten ook verborgen schatten: archeologische sporen en vondsten. Ze vertellen een deel van de geschiedenis van Noord-Holland, en zijn daarom aangewezen als provinciaal archeologiegebied.

Is er in jouw gemeente ook al aandacht voor de concept-RES? Mooi! Want voor de toekomst van onze planeet is snelheid bij de energietransitie geboden. Maar laten we in onze haast om ‘van het gas af te gaan’, het ondergrondse erfgoed niet vergeten. Kies voor toekomst én verleden. Hoe je dat doet? Onze tip: maak vooraf een risico-inventarisatie, begin hierbij bij de A van Archeologie, weeg de belangen en kies bewust.

Oproep: Dien de meest inspirerende archeologische vindplaatsen in uw gemeente in als inspiratie voor een poëziewedstrijd!

De Omgevingswet komt eraan! Met onderstaande acties zorg je ervoor dat een goede omgang met archeologie stevig verankerd is in het proces.

Archeologie kan dienen als inspiratiebron bij het inrichten van de openbare ruimte. Maar hoe zorg je daarbij voor kwaliteit en een goed ontwerp?

Marjo Schlaman is de nieuwe beleidsadviseur Erfgoed & Cultuur van provincie Noord-Holland. Ze licht die rol toe en zet nog eens uiteen hoe de provincie haar erfgoedbeleid vorm geeft.

In 2017 startte een unieke samenwerking in de archeologische sector als het gaat om het verbeteren van gemeentelijke archeologische waarden- en verwachtingenkaarten. Het doel van de samenwerking is het opstellen van een Handleiding waaruit duidelijk moet blijken aan welke (minimum-)eisen een gemeentelijke archeologische kaart in de toekomst moet voldoen.

Meer omgevingskwaliteit met archeologie? Ja graag, maar hoe dan? We interviewen kennisdragers over wat zij zien als belangrijke punten en methoden. Maar ook de kennisvragers komen aan bod, net zoals verschillende visies op het onderwerp. Ben jij ook (al) aan de slag met archeologie binnen het omgevingsbeleid? Of heb je een vraag? Laat het ons weten. Hier onder hebben we al een paar algemene punten aangestipt. Denk en praat mee!

Gemeenten hebben er belang bij om het archeologische beeld in hun gemeente zo compleet mogelijk te maken. Hierdoor kunnen ze hun wettelijke taak als hoeders van erfgoed beter uitvoeren. Particuliere vondstmeldingen kunnen een goede aanvulling vormen op het reeds bekende archeologische erfgoed.

Samen inventariseren hoe het staat met de ‘archeologische voorraad’ van het Gooi en de Vechtstreek, en met het benutten en beleven ervan: dat deden de deelnemers aan het Ronde-Tafelgesprek op 10 oktober 2019. Lees hier het verslag.

Op dinsdag 5 november organiseerden we de bijeenkomst Community Archaeology. Tijdens deze bijeenkomst werd verteld en gediscussieerd over de mogelijkheden om archeologie breder binnen gemeenten in te zetten. Lees hier het verslag.

Het verleden is van iedereen en de moeite waard om te leren kennen. Archeologen zoeken daarom naar manieren waarop ze hun kennis over dat verleden kunnen delen en er zoveel mogelijk mensen bij kunnen betrekken. Vanuit die gedachte is community archaeology ontstaan.

Om 15 mei organiseerde het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland in samenwerking met de RCE de cursus Erfgoed in de Omgevingswet. Lees hier het verslag.

Het gebied ten zuiden van het Noordzeekanaal blijkt al duizenden jaren intensief door mensen bewoond te worden. De prachtige en intrigerende voorwerpen die onze voorouders gebruikten en de sporen die ze nalieten in het Zuidelijk Duingebied staan centraal in de vierde uitgave van SCHATRIJK.

Op woensdag 3 juli werd de nieuwe archeoglossy SCHATRIJK Zuidelijk Duingebied gepresenteerd. De nieuwe gedeputeerde cultuur Zita Pels overhandigde het magazine aan wethouders van Velsen, Bloemendaal en Zandvoort.

Het advies is eind maart 2019 door de Raad voor Cultuur uitgebracht en is bedoeld als een aanvulling op de nota Brede blik op erfgoed.

Wat te doen met Jong Archeologisch Erfgoed? Lees hier het verslag over de netwerkbijeenkomst te Bloemendaal over dit vraagstuk.

Het Protocol duinarcheologie is een visuele vertaling van de omgangsregels met betrekking tot de archeologie in het duingebied.

Archeologie, het vaak ongeziene erfgoed, is meestal geen thema wanneer er over bodemdaling wordt gesproken. Maar hoe terecht is dat? In hoeverre vormt bodemdaling een bedreiging voor de het ondergrondse archeologische erfgoed?

In 2019 start het Steunpunt met het Platform Archeologie in de Duinen. Het Noordelijk en Zuidelijk Duingebied zijn door de provincie aangewezen tot Provinciale Archeologiegebieden.

Op vrijdag 7 december werden de eerste exemplaren van nieuwe archeoglossy SCHATRIJK Noordelijk Duingebied overhandigd aan de wethouders van de gemeenten waarin dit provinciale archeologiegebied gelegen is.

Het duingebied tussen Camperduin en het Noordzeekanaal staat centraal in de derde editie van SCHATRIJK. Belangrijke thema’s: de oorlog van 1799, de linie van Beverwijk, buitenplaatsen, de Atlantikwall en het archeologisch onderzoek op het Hoogoventerrein.

Welke schade veroorzaken heipalen aan het ondergrondse erfgoed? Heipalen en archeologievriendelijk bouwen gaan samen, míts er goede afspraken worden gemaakt.

Hoe kunnen we de kernwaarden en ruimtelijke kwaliteiten van het Oer-IJ gebied behouden en versterken? De uitkomsten van de inspiratiebijeenkomst over de toekomst van een van de oudste landschappen van Noord-Holland.

In het tweede weekend van oktober vond de 4e editie van de Nationale Archeologiedagen plaats. Maar liefst 55.000 mensen bezochten de vele evenementen in Nederland.

Op 12, 13 en 14 oktober vinden de Nationale Archeologiedagen plaats, het medium om het publiek met het archeologische erfgoed uit de eigen regio kennis te laten maken.

Het verslag van het Ronde-Tafelgesprek Noordelijk en Zuidelijk Duingebied op 19 juni 2018.

Het verslag van de Inspiratiedag Archeologie op 31 mei 2018.

De glossy geeft een goed overzicht van de kenmerken, verscheidenheid en rijkdom van de archeologie in de regio, en dient als inspiratiebron voor ontwikkelaars, ondernemers, beleidsmakers, en organisaties op het gebied van erfgoed, toerisme en recreatie.

De glossy geeft een goed overzicht van de kenmerken, verscheidenheid en rijkdom van de archeologie in de regio, en dient als inspiratiebron voor ontwikkelaars, ondernemers, beleidsmakers, en organisaties op het gebied van erfgoed, toerisme en recreatie.

Het was een flinke klus, maar dan héb je ook wat: een gloednieuwe metroroute en zo’n 700.000 archeologische vondsten.

Blog over ondergronds religieus erfgoed van 11 april 2018.

Erfgoedteam van 29 november 2017 over archeologische en cultuurhistorische monumenten en structuren.

De laatste themadag van de drieluik Religieus Erfgoed stond in het teken van het ondergrondse religieuze erfgoed, de archeologie.

Het Parool - Artikel over de vroegste geschiedenis van Amsterdam.

"Zo’n 3.000 jaar geleden hakte hier iemand hout en stookte een vuurtje. De prehistorie lijkt even heel dichtbij."

“Archeologie is ondanks de onzichtbaarheid een belangrijke factor in de nieuwe Omgevingswet als ruimtelijke kwaliteit, maar er zit een addertje onder het gras.”

Lees hier de archeoglossy over Waterland.

De allereerste archeoglossy over het voormalig eiland Wieringen.

Op een onverwachte locatie in Purmerend ligt een kleine monumentale begraafplaats. Op deze idyllische plek zou een 16de-eeuwse grafzerk onder de grond verstopt liggen.

De 17de-eeuwse Middenweg vormt de ruggengraat van Heerhugowaard. Archeologisch onderzoek laat zien hoe de weg zich door de eeuwen heen ontwikkeld heeft.