Provinciale monumenten: procedures en beleid

Provinciale monumenten: procedures en beleid

Welke gebouwen, structuren en objecten zijn typisch Noord-Hollands? Om die karakteristieke zaken, de identiteitsdragers, een zekere toekomst te geven heeft de provincie een eigen monumentenlijst samengesteld. Provinciale monumenten worden door de Provinciale Staten aangewezen als beschermd onroerend goed. Dit kan betrekking hebben op gebouwen, landschappelijke structuren of andere objecten, zoals bijvoorbeeld een grenspaal of een brug. Alleen Drenthe en Noord-Holland hebben provinciale monumenten. Noord-Holland was de eerste provincie in Nederland die besloot om belangrijk erfgoed zelf te beschermen.

In Noord-Holland zijn er provinciale monumenten aangewezen vanaf de vroege jaren ’80. Rond het jaar 2000 telde het provinciale erfgoedregister circa 1100 objecten. Deze lijst is in fasen herzien. De topmonumenten zijn door het Rijk overgenomen, waarna Noord-Holland nog ongeveer 620 provinciale monumenten telde. In januari 2011 heeft de provincie besloten tot herijking van het erfgoedregister, met als gevolg dat enkele objecten de beschermde status geheel verloren waren óf opgenomen werden in een gemeentelijk monumentenregister.

Provinciale structuurdragers

Met de herijking heeft de provincie besloten dat alle provinciale monumenten een relatie moeten hebben tot de zogeheten provinciale structuurdragers. Dit zijn structuren in het landschap die bepalend zijn voor de provinciale identiteit. Denk bijvoorbeeld aan historische dijken zoals de Westfriese Omringdijk; grote militaire structuren zoals de Stelling van Amsterdam; de drie kusten van de provincie; of historische infrastructuur zoals trekvaarten en spoorlijnen. U vindt een overzicht en beschrijving van de provinciale structuurdragers in de Leidraad voor Landschap en Cultuurhistorie.

Herijking van het provinciale erfgoedregister

De relatie tussen de structuurdrager en het monument kan geografisch of inhoudelijk zijn. Dit betekent dat provinciale monumenten niet per definitie op het grondgebied van de structuurdrager hoeven te liggen. Provinciale monumenten die op geen enkele wijze in relatie staan tot de provinciale structuurdragers zijn uitgeschreven uit het provinciale erfgoedregister. Indien de betreffende gemeente daar reden toe zag, zijn deze objecten aangewezen als gemeentelijk monument. De herijking is nu afgerond. Aan het begin van het project stonden 620 objecten in het provinciale erfgoedregister. Na afronding van de herijking kent Noord-Holland in totaal nog 506 provinciale monumenten.

Actualisatie redengevende omschrijvingen

Het vervolg op de herijking is de actualisatie van de redengevende omschrijvingen, zodat die dezelfde opbouw kennen. Dit is een tijdrovend en langdurig proces. Alle provinciale monumenten worden opnieuw onderzocht en bezichtigd, zodat de inhoud van de redengevende omschrijvingen weer helemaal actueel is. Aangezien de inhoud van de redengevende omschrijving gewijzigd wordt, moet hiervoor een nieuwe procedure doorlopen worden. Een nieuwe aanwijzingsprocedure is niet nodig. Naar verwachting zal de actualisatie in 2022 afgerond zijn.

Onduidelijkheid over vergunningverlening

De meeste gemeenten in Noord-Holland hebben provinciale monumenten op hun grondgebied, maar er is veel onduidelijkheid over het proces van vergunningverlening voor provinciale monumenten. Dit bleek tijdens de bijeenkomst over de Westfriese Omringdijk, de historische grens van West-Friesland die mede om die reden is beschermd als provinciaal monument. Over de bescherming, de status, het beleid en de procedures omtrent de Westfriese Omringdijk schreef het Steunpunt in 2019 een notitie.

Handout over provinciale monumenten

Een handout over provinciale monumenten is het vervolg op deze notitie, want ook over andere provinciale monumenten zijn veel vragen en bovendien zal er het nodige veranderen door de invoering van de Omgevingswet. In de handout over provinciale monumenten staat een overzicht van het vigerende beleid en de geldende procedure. De informatie is bedoeld voor medewerkers van gemeentelijke erfgoedafdelingen, vergunningverleners en voor eigenaren van provinciale monumenten. Met de komst van de Omgevingswet worden de spelregels voor de omgang met provinciale monumenten opnieuw bepaald; een proces waar hard aan gewerkt wordt. Uiteraard wordt de handout geactualiseerd op basis van beleidswijzigingen. Houd onze website en berichtgeving in de gaten voor de nieuwste informatie.

(Beeldverantwoording: Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland)