Landschap van de toekomst. De oogst van drie landschapstalks in Noord-Holland (2021)

Landschap van de toekomst. De oogst van drie landschapstalks in Noord-Holland

Het landschap is van ons allemaal, en het verandert. Dat is in Nederland altijd al een gegeven, maar de veranderingen die onze generatie op zich af ziet komen, zijn uitzonderlijk ingewikkeld en ingrijpend. Hoe gaan we al die ontwikkelingen vormgeven en hoe zorgen we er voor dat het landschap daardoor aan kwaliteit wint, in plaats van dat het onherkenbaar wordt, verschraalt, verrommelt? Hoe zorgen we dat we, om met voormalig rijksbouwmeester Floris Alkemade te spreken, ‘een beslissende wending in gaan zetten’ om de opgaven die voor ons liggen op te lossen?

Bij de omgang met verandering in het landschap is het van belang om eerst te kijken naar wat er al is, en welke waarde we daar aan toekennen. Het Noord-Hollandse landschap is divers en kent een lange geschiedenis van menselijk ingrijpen op alle schaalniveaus. Betekenisvolle lagen, structuren en objecten uit het verleden kunnen een nieuwe functie of betekenis krijgen in de nieuwe ontwikkeling. Maar hoe organiseer je dat, hoe betrek je mensen uit de omgeving en belanghebbenden er bij, en hoe geef je nieuwe ontwikkelingen vorm op zo’n manier dat er meerwaarde ontstaat?

Tijdens drie Landschapstalks, die georganiseerd werden door Ode aan het landschap Noord-Holland en het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland, hebben we verkend hoe het spanningsveld er uitziet tussen ons waardevolle cultuurlandschap en de veranderingen die er aankomen. Leidend thema bij de discussies was, welke rol de diverse overheden kunnen spelen bij het stimuleren van ruimtelijke kwaliteit en een zorgvuldige omgang met de cultuurhistorische waarden van het landschap. Wat kunnen we verwachten van rijk, provincie en gemeenten en hoe werken zij samen met andere stakeholders?

Bij de landschapstalk over energietransitie, de eerste van de driedelige serie, stond de Regionale Energie Strategie (RES) in relatie tot andere ruimtelijke claims in het waardevolle cultuurlandschap centraal. De landschapstalk vond plaats op voormalige vuilstortplaats Schoteroog, een locatie waar recreatie, afvalverwerking, de RES-zoekgebieden, NNN en het UNESCO werelderfgoed de Stelling van Amsterdam samenkomen. Gedeputeerde Edward Stigter (provincie Noord-Holland) discussieerde met vertegenwoordigers van de Erfgoed Deal, Afvalzorg, het Steunpunt, Landschap Noord-Holland en Recreatieschap Spaarnwoude over de voorwaarden die gesteld kunnen worden om deze opgaven succesvol samen te brengen.

Op Forteiland IJmuiden ging de Landschapstalk over de toekomst van de Atlantikwall, de verdedigingslinie die de bezetter langs de complete Europese kunstlijn bouwde in de Tweede Wereldoorlog. Over deze doorlopende landschapsstructuur zijn talloze lokale verhalen te vertellen, maar de vraag is wie de overkoepelende betekenis bewaakt. We onderzochten hoe provincies en andere overheden vanuit hun huidige beleid kunnen samenwerken als het gaat om de ontwikkeling van de Atlantikwall op de lange termijn. De RCE stelt in opdracht van de minister van OCW een visie op de Atlantikwall op en ging in gesprek met vertegenwoordigers van alle kustprovincies en met erfgoed- en landschapsdeskundigen over hoe zo’n nationale visie kan helpen bij keuzes voor het behoud, gebruik en beheer.

De landschapstalk over de toekomst van Laag Holland, de laatste van de serie, ging over de transformatie van het Nederlandse cultuurlandschap. Het is een gebied met een rijke historie, een hoge bebouwingsdichtheid en de nodige uitdagingen als het gaat om natuur- en waterbeheer. Deze landschapstalk vond plaats op boerderij Achtervennen in Ilpendam. Vertegenwoordigers van gemeente Waterland, de Erfgoed Deal, provincie Noord-Holland, Stichting Water, Land & Dijken, Staatsbosbeheer en Landschap Noord-Holland spraken over de verschillende belangen in het gebied.

Bij de landschapstalks klonk geregeld een roep om regie. Niet per se om regels te stellen maar om samen te bedenken wat we willen met het landschap. Lokaal gebeurt er van alles, er zijn heel veel mensen die met liefde voor het Noord-Hollandse landschap actie ondernemen en zich verantwoordelijk voelen voor het landschap. Het is dan ook belangrijk om maatwerk te leveren, lokale initiatieven te steunen en te koesteren. Maar op het grotere schaalniveau is het van belang dat alle wensen, eisen en bestaande kwaliteiten in evenwicht worden gebracht en elkaar versterken. Samen moeten we keuzes durven maken en prioriteiten stellen.

Professor landschapsarchitectuur J.T.P. Bijhouwer schreef in de jaren zeventig: ‘Om een interessant landschapsbeeld te ontwikkelen is het nodig dat men ontvankelijk is voor hetgeen er is en een visie heeft op wat er zou moeten zijn voor een duurzame en evenwichtige ontwikkeling. Nog steeds een wijze les om in het achterhoofd te houden bij alle dynamiek in het Noord-Hollandse landschap.

Kijk de landschapstalks terug

De landschapstalks zijn een samenwerking tussen Ode aan het landschap Noord-Holland en Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland. Het evenement werd gesteund door de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, provincie Noord-Holland, Erfgoed Deal en de Regionale Energiestrategie Noord-Holland zuid.

Verder lezen over de ontwikkelingen van het Noord-Hollandse landelijk gebied

• Bijhouwer, J.T.P., Het Nederlandse Landschap, Amsterdam, 1976
• College van Rijksadviseurs, Panorama Nederland, 2018 (https://www.collegevanrijksadviseurs.nl/projecten/panorama-nederland)
• Egmond, Florieke, Nederland in de maak. Landschap tussen verleden en toekomst, Den Haag, 2002
• Sijmons, Dirk, = Landschap, Amsterdam, 1998
• Vreeze, Noud (red.), Landschap NH. Over de regie van functieveranderingen en bouwactiviteiten in het landelijk gebied van Noord-Holland, WZNH Alkmaar, 2008

(Tekst: Marrit van Zandbergen, beeld: Jaap Kroon Fotografie)