Brandveiligheid van cultureel erfgoed

Naar aanleiding van de brand in de Notre-Dame in Parijs van april – én twee recente kerkbranden in de provincie – vroeg het Steunpunt Cultureel Erfgoed Noord-Holland Brandweer Amsterdam Amstelland in hoeverre wij bang moeten zijn dat ons (brandbare) erfgoed in vlammen opgaat. In wat volgt zet Ron Galesloot, adviseur proactie, uiteen hoe we gebouwen kunnen beschermen en het risico op brand omlaag kunnen brengen.

Kan zoiets hier ook gebeuren?

Dit is de vraag die wij als brandweer na de brand in de Notre-Dame vaak te horen kregen. En wij niet alleen; in diverse media werd dezelfde vraag gesteld. Het antwoord op die vraag is: ‘ja, dat kan’. Dat komt omdat er in de wet waarin particuliere verantwoordelijkheid voor brandveiligheid van gebouwen wordt geregeld, het Bouwbesluit, geen specifieke maatregelen worden getroffen tegen brand in monumentale gebouwen. Toch zijn er wel maatregelen te bedenken die monumenten kunnen beschermen tegen brand.

Bouwbesluit gaat niet specifiek over monumenten

Waar een gebouw (dus ook een monumentaal gebouw) in Nederland op het gebied van brandveiligheid aan moet voldoen staat beschreven in het Bouwbesluit 2012. De eisen uit het Bouwbesluit richten zich op het voorkomen van het vallen van slachtoffers in het gebouw en het beschermen van naastgelegen panden. Maar de eisen zijn niet gericht op het behoud van het pand en het voorkomen van schade aan een monument; het in standhouden van de monumentale waarden van een pand is geen doel van de WABO.

Brandpreventiemaatregelen kunnen het monument aantasten

Om monumenten te beschermen zijn aanvullende maatregelen (organisatorisch, bouwkundig, en/of installatietechnisch) nodig, zoals bijvoorbeeld het opnemen van brandveiligheid in de managementrapportage, het creëren van kleinere compartimenten indien mogelijk en de installatie van sprinklerinstallaties.

De constructie van een sprinkler- of watermistinstallatie kan een monument  echter aantasten: ze worden doorgaans achter een verlaagd plafond weggewerkt en dat kan in monumenten vaak niet. Daarnaast is er in monumentale panden meestal geen ruimte voor de watervoorraad die een sprinkler vraagt – als een eigenaar wil investeren in een sprinklerinstallatie is dat bij de meeste monumenten een bouwtechnische uitdaging.

Voor veel andere bouwkundige en installatietechnische oplossingen, zoals het aanbrengen van noodverlichting, geldt hetzelfde. De oplossingen zullen het monument zoveel mogelijk moeten ontzien en overleg tussen de brandweer en monumentenzorg is noodzakelijk om tot een passende oplossing te komen.

Maak de gevolgen van verschillende scenario’s inzichtelijk

Maar wat kan je dan wél alvast regelen zonder dat daarbij de monumentale waarde in gevaar komt? Het is verstandig om met behulp van scenario’s te bedenken wat er – in het ergste geval – zou kunnen gebeuren, waarom dat gevaarlijk is en welke maatregelen genomen kunnen worden om dit scenario te voorkomen of in ieder geval de gevolgen hiervan te beperken. Hierdoor krijgt de eigenaar inzicht in de risico’s en kan hij/zij hier keuzes in maken.

Wanneer een monument verbouwd wordt is het van belang om erop toe te zien dat men van de situatie gebruik maakt en brandpreventieve maatregelen neemt. Hierbij bespreken we niet alleen de manier waarop een maatregel functioneert, maar vragen we ook aandacht voor compenserende maatregelen voor het geval die maatregel niet functioneert.

Preventienetwerk

Ook is er in Amsterdam in samenwerking met diverse musea en Brandweer Amsterdam Amstelland een preventienetwerk cultureel erfgoed opgericht. In dit netwerk delen we ervaringen en best practices op het gebied van brandveiligheid. Het netwerk zorgt voor korte lijntjes en een goede samenwerking tussen de deelnemende partijen. We stimuleren het oefenen in bedrijfshulpverlening (BHV) en collectiehulpverlening (CHV). Door dit netwerk wordt het veiligheidsbewustzijn en onderling begrip vergroot en kunnen we samen de kans verkleinen dat er cultureel erfgoed verloren gaat door brand.

Het blijft een duivels dilemma

Brandveiligheidsmaatregelen die een gebouw beschermen tasten vaak de monumentale waarden van een gebouw aan. Daarom is het heel belangrijk om als monumenteigenaar in te zetten op het voorkomen van brand en voorbereid te zijn op verschillende scenario’s. Zorg er in ieder geval voor dat alle partijen, o.a. brandweer en monumentenzorg, van die scenario’s op de hoogte zijn. Wanneer het noodlot dan tóch toeslaat valt er – nadat mensenlevens buiten gevaar zijn gebracht – nog een hoop te redden. Net zoals bij de Notre-Dame, waar de brandweer dankzij verscheidene specifiek op het gebouw toegespitste trainingen belangrijke delen wist te bewaren voor de toekomst.

(Tekst: Ron Galesloot, Rosanne Bruinsma, Primo Reh, Beeldverantwoording: AFP, via NOS.nl)

Deel dit artikel

Categorieën

Tags

Gerelateerde berichten

  • Subsidies en fondsen voor monumenten

    Categorie: Gebouwd erfgoed

    Het Rijk, de provincie Noord-Holland, de Noord-Hollandse gemeenten én de monumenteneigenaren zelf hebben er belang bij dat een monument in goede onderhoudsstaat blijft. De verschillende overheden komen eigenaren van rijks-, provinciaal of gemeentelijk monumenten (en is sommige gevallen bijvoorbeeld ook beeldbepalende panden) om die reden met verschillende subsidies tegemoet.

  • Cultureel erfgoed in zwaar weer

    Categorie: Gebouwd erfgoed

    Rond de jaarwisseling was er op verschillende plekken in Noord-Holland wateroverlast, waarbij ook het erfgoed werd geraakt. Hoe kunnen gemeenten zich voorbereiden op toenemende weersextremen in de toekomst?