Waterberging Drachterveld: cultuurhistorie, recreatie en klimaatadaptatie

Waterberging Drachterveld: cultuurhistorie, recreatie en klimaatadaptatie

Projectgegevens

Naam Waterberging Drachterveld
Datum 12-07-2021
Locatie Ten noorden van Oosterblokker, nabij Pennekamplaan 58A
Capaciteit 220.000 m3 water
Oppervlakte 22 hectare
Gerealiseerd 2015
Eigenaar Hoogheemraadschap Noord Hollands Noorderkwartier
Beheer en onderhoud Recreatieschap Westfriesland
Realisatie Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier
Dubbelgebruik Ja, de waterberging voorziet ook in fiets-, wandel- en vaarroutes en er grazen schapen. Ook draagt het gebied bij aan de natuurwaarden/biodiversiteit

Bevindingen

• Het ontwerp van de waterberging is ingepast in het landschap door gebruik te maken van de bestaande historische kavelstructuur.
• In het landschap is een ronde vorm aangebracht die voor de helft uit een tribunevormig grasveld bestaat en voor de andere helft uit water, dat als landmark functioneert. Deze landmark sluit aan op een diagonale zichtas in de vorm van een wandelpad, dat uitzicht biedt op de molen de Krijgsman in Oosterblokker.
• De waterberging kan als dusdanig functioneren door de lagere ligging van het landschap en het waterpeil ten opzichte van Hoorn.
• Er is sprake van een zogenaamde droge waterberging. Dit houdt in dat het gebied alleen onder water wordt gezet wanneer dat nodig is om Hoorn droog te houden. In de regio West-Friesland bevinden zich op ongeveer twintig plaatsen waterbergingen. In Drechterland zijn de locaties voor waterbergingen bepaald op basis van een integraal waterplan dat in samenwerking met het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier is opgesteld en waarbij door middel van een studie is bepaald of en waar er sprake is van een wateropgave.
• Ten aanzien van de aansluiting op het vaarnetwerk is ten noorden van de landmark een sluis aangebracht om het verschil in waterpeil te overbruggen. Op die manier is er sprake van een droge waterberging die ook bevaarbaar is.
• Met de aansluiting op het regionale vaarnetwerk is eveneens de historische vaarroute tussen Hoorn en Enkhuizen voor een deel hersteld.
• Door de waterberging ook recreatief te benutten wordt de klimaatadaptatie opgave gecombineerd met andere opgaven.

Waterberging als integraal project

Waterberging Drachterveld werd in 2014 gerealiseerd door het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier, in samenwerking met het Recreatieschap Westfriesland en de gemeenten Hoorn en Drechterland. De waterberging bevindt zich in het groengebied Drachterveld dat is ingeklemd tussen de dorpen Oosterblokker en Westerblokker en maakt onderdeel uit van het internationale plan de Drachterscheg. Dit is een plan voor een recreatieve scheg die als groene buffer het overgangsgebied vormt tussen de bebouwing van Hoorn en Drechterland. Het Drachterveld voorziet daardoor niet alleen in een waterberging, maar ook in recreatieve fiets- en wandelroutes. Tevens is met het bevaarbaar maken van het water tussen de Noordergracht en de Doctor Wijtemalaan – evenwijdig aan het Wijzenddijkje – de historische vaarroute tussen Hoorn en Enkhuizen voor een groot deel hersteld. Deze vaarroute, van ruim een eeuw oud, was vroeger in gebruik bij boeren die de oogst in schuiten via het water vervoerden. De combinatie van de opslag van water, recreatie en cultuurhistorie maakt Drachterveld tot een integraal project en dit is helemaal in lijn met de Via Parijs, een ontwerpverkenning van het College van Rijksadviseurs over hoe Nederland op een aantrekkelijke wijze klimaatneutraal- en adaptief kan worden. Dit document bevat een aantal principes die ruimtelijk zijn vertaald en waarvan één van de voornaamste principes betrekking heeft op het combineren van de energietransitie met andere opgaven voor het creëren van draagvlak.

De waterberging is ongeveer tweeëntwintig hectare groot. In tijden van extreme regenval kan het gebied tijdelijk onder water worden gezet waarmee wateroverlast in de Oosterpolder in de gemeente Hoorn kan worden voorkomen. Wanneer de wateruitlaat van de waterberging sluit en de stuw opent, stroomt de waterberging geleidelijk vol en kan het 220.000 m³ neerslag bergen. Als de berging vol is sluit de stuw waardoor het water tijdelijk wordt vastgehouden binnen de berging. Als het water in de Oosterpolder weer laag staat, opent de uitlaat en loopt de berging geleidelijk leeg via de polder Het Grootslag.

Proces

De aanleiding voor het project was de waterbergingsopgave voor de gemeente Hoorn. “Binnen de gemeentegrenzen was daar geen ruimte voor en daarom werd een aangrenzende locatie gezocht. Het Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en gemeente Hoorn kwamen uit bij de locatie tussen het Wijzenddijkje en Oosterblokker. Gemeente Drechterland stemde in, onder voorwaarde dat zij daar ook baat bij zou hebben”, vertelt Harm Medema, projectleider binnen de SED-organisatie (de ambtelijke werkorganisatie van de gemeenten Stede Broec, Enkhuizen en Drechterland). “Dit resulteerde in een verbinding tussen Oosterblokker en het Drachterveld, in de vorm van een fietstunnel onder de spoorlijn en een fietspad door het Drachterveld naar het Wijzenddijkje. Daarmee fungeert het Drachterveld nu als recreatief uitloopgebied van het dorp.”

Tegelijkertijd maakte de Drachterscheg onderdeel uit van het Landschapsplan West-Friesland – inmiddels geactualiseerd in het Natuur- en Recreatieplan – waarin de visie op recreatieve voorzieningen en verbindingen binnen de regio is vastgelegd door Recreatieschap Westfriesland. “Het recreatieschap zag daarmee kansen om het Drachterveld te betrekken bij de recreatieve ontwikkeling van de Drachterscheg en haakte op eigen initiatief aan bij de ontwikkeling”, aldus Karel Schoenaker, directeur van het recreatieschap.

Medema: “Al in een vroeg stadium, toen bekend was dat er plannen waren voor dit gebied, werd er een landschapsontwerper bij het project betrokken. Er zijn verschillende ontwerpen gemaakt die aan het bestuur zijn voorgelegd. Daarna zijn er inspraak- en informatieavonden georganiseerd met bewoners. Dit is natuurlijk altijd nodig bij een ruimtelijke procedure. Er zijn destijds een aantal zienswijzen ingediend, maar het plan was vrij onomstreden en bewoners zijn goed meegenomen in de ontwikkeling.”

Succesfactoren

“Door de integrale aanpak is het Drachterveld meer geworden dan alleen een bak voor de opslag van water”, aldus Schoenaker. De kansen die er lagen voor recreatie zijn opgepakt en daadwerkelijk uitgevoerd. Daarnaast heeft de waterberging ecologische meerwaarde. “Delen van het Drachterveld zijn ingericht als rietlanden en het ondergelopen land (op momenten dat de berging in gebruik is) trekt weidevogels aan. In 2017 is er in samenwerking met IVN, een organisatie voor natuureducatie en natuurbeleving, een oeverzwaluwwand geplaatst.”

Medema onderschrijft de voordelen van een integrale aanpak: “Hoewel er door samenwerking met verschillende partijen sprake is van diverse belangen, is de hoofddoelstelling van het realiseren van een waterberging bereikt, mét extra recreatieve elementen. Dit is gelukt doordat er van het begin af aan is geïnventariseerd wat er nodig was voor de waterberging en welke opgaven er nog meer lagen.” Daarbij is rekenschap gegeven aan het bestaande landschap en het gebruik ervan. “Het landschap mocht niet te hoog worden, passend bij het landschap van de scheg, en het ontwerp voorziet in een zichtlijn naar molen de Krijgsman in Oosterblokker.” In het ontwerp sluiten de belijningen in de waterberging, in de vorm van sloten, aan op de kavelstructuur van het landschap. Samen met de zichtlijn op de molen is daarmee in het ontwerp gebruikgemaakt van de cultuurhistorie van het gebied. “Voordat de waterberging werd aangelegd was het een agrarisch gebied en momenteel wordt het nog steeds begraasd door vee in eigendom van de agrariërs, die een groot deel van de waterberging pachten.”

Struikelblokken

Met de kennis van nu is er één aspect dat eigenlijk meegenomen had moeten worden in de planvorming. Schoenaker: “Het gebied wordt nu druk bezocht en vooraf is er eigenlijk niet nagedacht over parkeervoorzieningen. Er is rekening gehouden met fietsers en wandelaars, maar als er in praktijk meer bezoekers met de auto komen, dan kan dat voor parkeerproblemen zorgen. Daar hadden we aan de voorkant beter over na kunnen denken.”

Een ander aspect is wel meegenomen in het ontwerp en uitgevoerd, maar wordt momenteel niet gebruikt zoals gehoopt. “Onderdeel van het ontwerp van de waterberging vormt de ronde landmark. Hoewel deze is gerealiseerd, is het idee om het te gebruiken als een podium voor voorstellingen nooit echt van de grond gekomen”, vertelt Medema. “De recreatieve invulling van dit deel van de waterberging is ergens tussen wal en schip geraakt en daarmee is niet alles volledig volgens plan verlopen.” Zelf heeft de gemeente geen plannen om het gebruik aan te jagen, maar zij staat open voor initiatieven die er gebruik van willen maken.

Tips

Medema geeft de tip om bij vergelijkbare projecten goed te inventariseren wat er nodig is om het project te realiseren en daarbij de juiste partijen in een vroeg stadium te betrekken. Bij de realisatie van het Drachterveld waren op tijd de juiste partijen betrokken: het hoogheemraadschap, de betrokken gemeentes, het recreatieschap, de landschapsarchitect, agrariërs en omwonenden. “Dat zorgt ervoor dat vertragingen in het proces worden voorkomen én voor meer voldoening bij de betrokken partijen. Zorg er daarbij ook voor dat je omwonenden op de hoogte houdt van de ontwikkelingen.”

Schoenaker sluit zich daarbij aan: “Deel zo vroeg mogelijk ideeën met elkaar en bedenk van te voren welke functies toegevoegd kunnen worden. Het achteraf toevoegen van functies of onderdelen is vaak lastiger en kostbaarder.”

(Tekst: Aniek de Jong | Beeld: André Russcher)