De Dag van Fronik

De Dag van Fronik

“Monumenten zijn plekken waar mensen zich aan hechten en voor vechten, ze bieden ons verhalen en verbinding met de plek en elkaar.”

Dorine van Hoogstraten, coördinator Steunpunt MOOI Noord-Holland – Expertmeeting Herbestemmingsproject NH, 21 juni 2017
..
Het herbestemmingsproject van het Steunpunt voor 2017 vond plaats in de gemeente Zaanstad. Op een stralende dag in juni kwamen gemeente, initiatiefnemers, omwonenden en externe deskundigen bij elkaar om te studeren op het complexe vraagstuk dat voorlag: hoe zorg je dat de beoogde tweeledige herbestemming van de Fronik Boerderij goed in zijn ruimtelijke en maatschappelijke context ingebed wordt?
..
Informeel en authentiek
Scharrelen, dat is wat mensen en dieren op het erf van de Fronik Boerderij doen. De boerderij aan de Zaanse Westzanerdijk, die vroeger door de familie Fronik werd bestierd, vormt de schakel tussen stad en landelijk gebied. Het is een van die transitiepunten die een stad zo nodig heeft. Nadat de laatste boer was overleden heeft de buurt zich er over ontfermd en nu is het een ware buurtboerderij: een plek waar iedereen kan rondscharrelen, eieren kan kopen, ezels kan knuffelen of een praatje kan maken. Tegen de houten gevel van het hooihuis zijn talloze klompen gespijkerd: een referentie aan het ‘authentieke’ boerenleven. Mensen voelen zich er fijn.
..
Maar de Fronik Boerderij staat op instorten. Het achterstallig onderhoud van het monumentale complex is schrikbarend. De gemeente heeft de boerderij al jaren in eigendom met het idee op het terrein uiteindelijk een aantal woningen te laten ontwikkelen. Woningbouw is immers een prangende opgave in de Metropoolregio. Het onderhouden van een in onbruik geraakte boerderij stond dan ook niet op het gemeentelijke prioriteitenlijstje.
..
Het initiatief tot behoud van de monumentwaardige hooihuisboerderij, zo kenmerkend voor dit gebied, kwam van onderop. Buurtboerderij Fronik is een schoolvoorbeeld van actief burgerschap. Zie hier het dilemma: behoud van een monumentwaardig complex dat door een groep betrokken burgers is omarmd en dat daarmee grote sociaal-maatschappelijke meerwaarde heeft, of het realiseren van woningen, waar de hele regio om schreeuwt? De weegschaal lijkt door te slaan naar het behoud en de ontwikkeling van het monument. Het erfgoed, waarmee deze omgeving niet heel rijk meer bedeeld is, krijgt een tweede leven en bewijst daarmee weer eens dat het ons maatschappelijk kapitaal is. Monumenten zijn plekken waar mensen zich aan hechten en voor vechten, ze bieden ons verhalen en verbinding met de plek en elkaar.
..
Investeren
Dus er moet in geïnvesteerd worden, en wel door meerdere partijen. Velen zijn ook bereid om in de Fronik Boerderij te investeren; het zij in financiële zin, het zij in natura door er tijd en energie in te steken. Stadsherstel, De Heeren van Zorg, de gemeente, de Stichting Fronik en buurtbewoners willen allemaal dat de boerderij een toekomst krijgt. Een toekomst waarin de grote maatschappelijke betekenis behouden blijft, het gebouw gerestaureerd en gemoderniseerd wordt en dat er ook in financiële zin een duurzame oplossing komt voor het complex. Alleen dat laatste kan voor de langere termijn voor continuïteit zorgen.
..
Maar hoe zorg je dat al die mensen, die op één of andere manier in de Fronik Boerderij gaan investeren, samen meerwaarde genereren op deze plek en elkaar niet in de weg gaan lopen? Hoe bewaak je de kwaliteit van het geheel, ook in relatie tot de omgeving?
..
Nieuwe en bestaande functies
De genoemde partijen hebben al veel met elkaar gepraat en er liggen schetsplannen op tafel waarin de boerderij en enkele bijgebouwen omgebouwd worden tot appartementen voor jonge mensen met een autisme stoornis: een realistisch scenario, waarbij Stadsherstel Amsterdam en de Heeren van Zorg samenwerken. Die partijen hebben in Noord-Holland al meerdere monumentale complexen herbestemd – en met succes. Het Fort bij Krommeniedijk is in gebruik genomen en ook de Zaandijkerkerk die in mei is geopend dwingt respect af. Dat deze partijen ook hun oog op de Fronik Boerderij hebben laten vallen, en daar de ervaren restauratiearchitect Jeroen Hooyschuur bij hebben betrokken, is dus goed nieuws.
..
De stallen en het voorerf kunnen dan hun huidige functie als buurtboerderij behouden, mits ze ook wat geld weten te verdienen voor zaken als onderhoud en beheer. De gebouwen moeten opgeknapt worden en de inrichting van het erf is ook vatbaar voor verbetering, maar de charme van de huidige buurtboerderij moet behouden blijven, daar zijn alle betrokkenen het wel over eens. Wellicht kan een en ander wat geprofessionaliseerd worden en kunnen er meer activiteiten ontwikkeld worden. Maar het informele, open, gastvrije karakter moet de kern van de buurtboerderij blijven. Geen loket, geen kassa, maar een plek waar iedereen binnen kan lopen.
..
Continuïteit van de geluksplek
Op de expertmeeting van 21 juni was er veel aandacht voor het proces van restaureren en transformeren dat de komende tijd gaat plaatsvinden. Voor veel bezoekers en vrijwilligers die nu bij de Fronik Boerderij betrokken zijn zal het niet makkelijk worden om te zien hoe veel er gaat veranderen. De manier waarop die verandering gaat plaatsvinden zal van groot belang zijn voor het maatschappelijk draagvlak en dus voor de continuïteit van de buurtfunctie op de lange termijn.
..
Dat vraagt om een inspanning van de gemeente. Die moet vaste aanspreekpunten aanwijzen voor dit project en meedenken over complexe problemen en over uitzonderingen op de regels, waar de herinrichting van de boerderij ongetwijfeld om zal vragen. Het vraagt ook een inspanning van alle initiatiefnemers: die zullen elkaar ruimte moeten gunnen en verbinding moeten blijven zoeken in alle stadia van de transformatie.
..
In ruimtelijke zin vraagt het ensemble als geheel om een visie van een goede ontwerper waar alle betrokkenen zich achter kunnen gaan scharen. Een soort ‘eindbeeld’ dat als ultiem doel op de lange termijn kan gaan dienen. Een samenhangend erf waar groot en klein zich thuis kan (blijven) voelen, waar je de overgang van stad naar open landschap kan ervaren en waar de sfeer van het boerenbedrijf heerst. Veiligheid, informaliteit, sociale controle, gezelligheid en professionele zorg moeten samen kunnen gaan op een dergelijke plek. Charmebehoud zit in de mensen, maar ook in details, die door iedereen in ere gehouden moeten worden: de lege gasfles waar je je geld in kan gooien om een kano te huren, de kippen die je broodje proberen op te eten en de klompen die tegen de gevel zijn gespijkerd. Dat soort details maken de Fronik Boerderij tot wat hij is.
..
Inspiratie
De expertmeeting leverde veel mooie observaties en kreten op. In het onvolprezen getekend verslag van Olivier Rijcken zijn de pakkende oneliners kernachtig geïllustreerd en samengebracht. Een inspirerend document dat ons er op momenten van vertwijfeling of wrijving aan kan herinneren waar we het ook al weer voor deden: die informele plek waar zo veel mogelijk mensen terecht moeten kunnen om wat rond te scharrelen, een praatje te maken of een ezel te knuffelen. Liefst met goed zicht op het prachtige polderland en in de boeren ambiance die de moderne stedeling zo aanspreekt. Het erfgoed dat het verhaal van het landschap toont en ons doet hechten aan die plek en elkaar.